Obim i struktura neformalne ekonomije u Crnoj Gori i dalje na visokom nivou -Pokazatelji IPSOS istraživanja

U cilju svođenja stope sive ekonomije na najmanju moguću mjeru, budući da postojeći stepen njene zastupljenosti u ukupnoj ekonomiji zabrinjava, Ministarstvo finansija kontinuirano razmatra moguće mehanizme kojima bi se, na adekvatan način, ciljano djelovalo na krucijalne tačke.  

Stoga je Ministarstvo finansija iniciralo istraživanje sa namjerom utvrđivanja obima i strukture sive ekonomije, odnosno neformalnog zapošljavanja u Crnoj Gori. Zadatak istraživanja, koje je realizovala istraživačka agencija IPSOS, bio je da se uporedi stopa sive ekonomije u našoj zemlji sa zemljama Evropske unije (EU) i zemljama kandidatima za članstvo u EU, u procentu od BDP-a, da se utvrde  pojavni oblici sive ekonomije po djelatnostima i regionima, kao i da se procijeni njen uticaj  na konkurentnost u Crnoj Gori. Takođe, predmet istraživanja bilo je i  utvrđivanje udjela preduzeća koja se bave sivom ekonomijom, kao i identifikovanje njenih glavnih uzročnika, s posebnim akcentom na  neformalne aktivnosti i razloge  zbog kojih se preduzeća opredjeljuju  za takvo djelovanje.

Ključni nalaz ovog istraživanja pokazuje da siva ekonomija u Crnoj Gori 2022. godine, u formalnom sektoru, prema anketnom metodu, iznosi 20.6% BDP-a, što predstavlja smanjenje od 3.9 procentnih poena u odnosu na 2014. godinu.  Napominjemo da procjene obuhvataju samo dio sive ekonomije koji se odnosi na formalni sektor, budući da su anketirana samo registrovana preduzeća i preduzetnici. U poređenju sa drugim zemljama, gdje je primijenjen isti anketni metod, obim sive ekonomije Crne Gore približan je nivou u Poljskoj i Letoniji, viši je nego u Litvaniji i Estoniji, a niži nego u Rusiji, Ukrajini, Kirgistanu, Moldaviji, Kosovu i Rumuniji.

Dodatni oprez, iako je riječ o  nešto nižoj stopi u odnosu na 2014. godinu, zahtijeva uključenost crnogorskih preduzeća u aktivnosti sive ekonomije, koji prema sopstvenom priznanju  menadžera, pokazuje da se gotovo svaki deseti privredni subjekat u Crnoj Gori bavi aktivnostima sive ekonomije.

Nešto niža sklonost ka aktivnostima sive ekonomije posljednjih nekoliko godina uzrokovana je  poboljšanjem  poslovnog ambijenta i smanjenjem nelojalne konkurencije neformalnog sektora.

Relativno dobre ocjene bilježi  uspješnost različitih inspekcija- inspekcije rada, Uprave prihoda i carina, kao i tržišne inspekcije, u segmentu detektovanja zaposlenih bez ugovora o radu i drugih  oblika neformalnog zapošljavanja i sive ekonomije.

Značajno smanjenje utvrđeno je i u dijelu  neformalnog zapošljavanju na tržištu rada, u odnosu na anketnu 2014. godinu, pa je tako udio zaposlenih koji su radili bez plaćenih poreza i doprinosa, sa 22.3% snižen na 15.7%. Ipak, ne ohrabruje podatak da je udio zaposlenih koji primaju dio zarade u gotovini bez plaćanja poreza i doprinosa ostao na istom nivou.

Dakle, istraživanje je potkrijepilo tvrdnje da je udio sive ekonomije i dalje na veoma visokom nivou, značajnom višem u odnosu na evropske zemlje, potvrđujući da se u regulisanju oporezivanja rizičnih oblasti i širenju poreskog obuhvata,  nalazi ozbiljan poreski potencijal, odnosno da bi propušteni prihodi po ovom osnovu, bili dovoljni da se izbjegne neophodno zaduživanje za tekuću godinu.